Hè năm nay kéo dài, và chỉ đến những ngày cuối tháng 10, Brandon mới nhận ra hè đã hết. Thế rồi một cơn bão nổi lên, quét sạch vùng đầm, làm mặt nước yên tĩnh cau mày, nước ao chuôm gợn sóng, bứt những chiếc lá thường xuyên bị gió núi lay động, lìa cành. Sau cơn bão, thời tiết oi bức cũng biến mất, chỉ còn mặt trời nhợt nhạt mùa Đông dãi sáng mà không nóng trên cánh đầm lầy. Vài chiếc lá còn bám được vào những lá móc của loài dương xỉ. Khi mở cửa sân sau, ông mới nghe tiếng quàng quạc của lũ quạ và thấy những khối đen đậu trên những cành cây trơ trụi.
Tới tuổi này Brandon mới cảm thấy nỗi hoài cảm mênh mông, xa vắng vào những ngày cuối năm, biểu tượng nỗi buồn tàn thu của những năm xế bóng cuộc đời. Ngay khi ông ngoái cổ lại coi đoạn đường mình mới đi qua, ông mới nhận ra dãi nước xanh dương phía sau đám lau sậy um tùm, màu nâu nhạt. Đồng thời ông cũng nghe những chú chim cổ đỏ đang líu lo những khúc lý mùa Đông cao vút. Ở vùng đầm lầy này luôn có những cảnh quan đẹp mắt mà ông cảm thấy mình thực sự yêu thích.
Ông đã băng qua được cái sân sau rộng thênh thang, ngập bùn, đến gặp bạn ông đang đứng trên ngưỡng cửa nông trang. Ông bạn tốt Miles thân mến. Dù mưa hay nắng. đông hay hè, ông bạn chỉ nghĩ đến những chuyện thực dụng. Nhưng hôm nay, cái khuôn mặt đỏ au của ông hơi xạm đi vì gió, mất đi phần nào nét vui vẻ yêu đời thường ngày. Tuy nhiên sự thay đổi này cũng không hẳn là tâm trạng thông thường của con người vào cuối hè sang thu. Brandon hỏi:
- Ông có thấy Tom và Jack đâu không? Lẽ ra hôm nay họ phải cày khu đất 5 hec-ta mà tôi chẳng thấy họ ở đó. Dẫu sao thì ta đã giao khoán cho họ và tin họ.
- Tom và Jack à? Không, tôi không thấy. Chẳng có gì quan trọng phải không? Có lẽ họ đang làm những công việc không tên của nhà nông, ở chỗ nào đó trên khu đất mà ông mê đó, như bừa ải, bón vôi, xông khói, gieo hạt...
Nhưng nét mặt chủ nhà vẫn có vẻ khác thường.
- Từ hai hôm nay, họ xử sự rất kỳ cục, kỳ cục đến độ quái gở. Nghĩa là từ khi họ đào được những đồng tiền đáng nguyền rủa, sau cái hố lớn trong khu đất. Sáng nay họ xử sự với nhau rất kỳ lạ, khi họ đi với nhau, tôi chẳng hài lòng chút nào. Chắc giữa họ đã có chuyện gì xảy ra, ông Bill à.
Brandon mỉm cười, nhồi một cối thuốc, rồi nói:
- Tệ thật! Tại sao hai người không nghe nhau nữa nhỉ? Chắc là tiền bạc đã chi phối đầu óc họ. Xưa nay vẫn vậy, tiền bạc chia rẽ con người. Rồi anh coi, sẽ đúng như vậy.
Nhưng trong thâm tâm ông, ông cũng thấy một việc lạ thường hơn: ai cũng biết Tom và Jack là hai người bạn chí thiết trong làng, cao thượng hơn cả tình bạn giữa Damon và Pythias (nhân vật trong thần thoại Hy Lạp) nữa.
Hồi nhỏ, hai người cùng học một trường, cùng chơi trong đội túc cầu mùa Đông, cùng trong đội dã cầu mùa hè, cùng trượt pa- tin với nhau, cùng đi săn vịt trời, cùng câu cá, cùng chiến đấu với nhau trong một đơn vị ở cuộc chiến vừa qua, cưới hai chị em sinh đôi. Cũng có bằng chứng vững chắc là họ không hề xích mích với nhau. Không người nào có biệt tài gì, để vì làm nghề khác nhau mà xa nhau nhưng trong trang lứa cùng giai cấp của họ, thì quả thực họ đứng đầu trong quận. Hai người rất lương thiện, lịch lãm và thông minh. Tuy suy nghĩ có hơi chậm nhưng không kém phần mưu mẹo và vững chắc. Tom nhỏ hơn một tuổi, không cường tráng bằng, nhưng rất nhanh nhẹn. Jack to con vạm vỡ hơn, khỏe như một người Thổ. Tom dễ nổi nóng hơn nhưng cũng mau nguội. Jack thanh thản bình tĩnh hơn, âu cũng là đặc tính chung của những người có sức khỏe phi phàm. Thật đáng buồn và quái đản, chỉ vì đào được vài đồng bạc cổ, han gỉ mà họ chia lìa nhau.
Brandon gợi ý cho ông bạn Miles.
- Tại sao ông không nói cho họ biết những đồng tiền cổ han gỉ ấy chẳng còn giá trị gì?
- Tôi đả nói rồi, nhưng ông thừa biết là những lớp người đó luôn đinh ninh rằng, những cổ vật đào được đều có giá trị lớn, và Bảo tàng Anh quốc sẽ trả cho họ một món kếch sù. Hơn thế nữa, tôi còn muốn hướng dẫn cho họ hiểu về đồ cổ. Nhưng tôi không hiểu nổi họ lại còn tranh chấp nhau về vài đồng bạc đó nữa. Tôi nghĩ là họ nên chia sẻ với nhau cái mà họ gọi là báu vật ấy là đã đủ sung sướng rồi. Hơn nữa ngày công của họ chưa hoàn tất, từ xưa tới nay họ không bao giờ nghỉ sớm. Họ luôn nghỉ sau khi đã hết giờ làm việc. Họ thuộc thế hệ công nhân cũ không bao giờ bỏ giở công việc.
Vừa nói xong thì một gia nhân hốt hoảng chạy vào hành lang, hổn hển la lớn:
- Xin ông chủ đến vựa lúa ngay. Tom và Jack đang đánh nhau, họ quyết giết nhau...
Ông Miles quay gót, tức tốc chạy xuyên qua nhà, qua vườn hết tốc độ. Brandon tất tưởi chạy theo ông bén gót.
Cái nhà kho rộng thênh thang nằm chênh vênh bên sườn đồi. Một công trình bằng gỗ sơn đen, mái ngói đỏ. Sát phía Tây nhà, ánh chiều tà giát vàng lên những cây rơm mới.
Hai người chạy leo lên sườn đồi dốc. Đất ẩm, cỏ rậm ôm lấy bước chân họ. Brandon lướt qua mặt chủ nhà vốn hơn ông vài tuổi, lao nhanh vào vựa lúa như tên bắn.
Trước tiên, ông thấy mọi vật trong kho chìm trong bóng tối mờ xỉn. Cái bóng tối mờ mịt vì bụi do cuộc ẩu đả tung lên, mà ta chỉ nhận ra nhờ bụi cuồn cuộn trong những tia nắng từ cửa chiếu vào. Mùi súc vật, mùi đất nện, mùi cỏ khô bốc lên, hòa quyện trong cái bóng tranh tối tranh sáng của kho nông sản. Những xà nhà, những cột gỗ hiện ra rõ rệt trước nhất trong khoảng tối nhà kho. Vì đã quen với bóng tối dần dần, Brandon nghe những tiếng rên dễ sợ và một cú đập sắc gọn. Hai người đang đánh nhau trên nền nhà bằng đất nện. Miles và Brandon lao tới đó. Người khỏe hơn vừa rên la vừa đập như mưa lên đầu đối thủ. Người yếu hơn rên rỉ như hết hơi rồi gục xuống nền đất, bất động.
- Đẹp nhỉ? Thôi đủ rồi! - Ông Miles la lớn rồi nắm chắc cánh tay Jack - Anh điên rồi, anh sẽ giết Tom mất!
Jack quay bộ mặt điên dại về phía ông chủ.
- Tên ấy đáng chết lắm, một con chó ghẻ ! Nó là thằng trộm cắp, đúng một tên trộm cắp.
- Tom mà là quân trộm cắp à! Anh tệ quá! Anh chỉ nên đánh nhau với kẻ nào thật sự đã trộm cắp của cải của anh thôi.
- Nhưng đúng là Tom trộm cắp thật. Hắn đã lấy hết số tiền cổ chúng tôi đào được, và giấu ở đâu đó mà không chịu nói ra. Hắn nói láo là không lấy.
Brandon đang quì cạnh Tom xem xét. Tom bất tỉnh, mặt nhễ nhãi những máu. O^ng ngước mặt lên nói:
- Anh đã đánh anh ta gần chết rồi. Dù có thật như thế chăng nữa, anh cũng phải xấu hổ chứ? Tôi cũng chẳng tin Tom lại đi giấu mấy đồng tiền. Tom chưa bao giờ làm những việc như vậy. Ôi trời! Coi này ông Miles. Coi hai nắm tay của Jack. Cạy tay hắn ra.
Nói rồi, Brandon tiến về phía Jack đang nhìn ông trân trối, hai tay nắm chặt. Khi ông chủ và Brandon cạy tay Jack ra, anh không phản ứng. Mỗi tay Jack đều nắm một lưỡi đá hỏa thạch mài sắc, cả hai lưỡi đều dính máu Tom. Brandon nhìn đôi mắt thất thần của Jack, không nói gì. Ông nghĩ rằng chẳng còn lời lẽ nào thức tỉnh được lương tri của con người chẳng còn biết gì lẽ phải nữa, ông nói với bạn:
- Các ông phải đưa Tom ra ngoài, ông và Jack khiêng anh ấy ra. Tôi sẽ đi kiểm tra một vòng quanh nhà kho.
Lạ thay, Jack nghe lời ông ngay. Anh đưa tay nhẹ nhàng nâng đầu Tom lên, cái đầu anh vừa đánh đập. Anh và ông Miles khiêng người ngất xỉu qua luồng ánh sáng ở cửa, đưa ra ngoài trời quang đãng.
Brandon ngồi trên cái xô lật úp ông thấy trong tầm tay. Nhìn thấy máu là ông thấy xây xẩm mặt mũi. Đó là một nhược điểm mà ông không khắc phục được, bởi vậy lúc này ông cũng chẳng ân hận vì mình mềm yếu, ông cho rằng chính bầu không khí trong nhà kho và cơn giận Jack khiến ông cảm thấy vạt nắng chiếu nghiêng xuống chỗ họ đánh nhau cũng nhạt nhòa.
Thường thì Brandon không phải loại người đa sầu đa cảm, nhưng trong suốt cuộc đời, ông nghiệm ra rằng, ông luôn tự chuốc lấy một cách kỳ cục, những cơn khủng hoảng tâm thần. Cứ suy nghĩ chuyện chẳng liên quan đến mình rồi sinh ra sầu khổ. Những lần khủng hoảng chìm trong suy tư không phải do ông cỏ những thiên tài phân tách tinh thần, mà vì một ngoại lực, vì ông hiểu biết hơn nhiều người khác, vì ông còn hiểu được nhiều điều trên lẽ thường. Ông có khả năng thấu thị, hiểu tức khắc ngay được đối tượng: thí dụ một cái cây quen thuộc, một hàng sách hiện ra trước mắt ông dưới một chiều không gian bất thường, như thể nhãn quan về thế giới biến đổi để cho ông thấy một chiều chưa biết rõ. Như thể cái cây, hàng sách không còn bản chất thông thường của chúng, mà thình lình trở nên có góc cạnh phóng vào không trung. Lúc đó thì ông thấy bình thường. nhưng lúc nghĩ lại ông mới hiểu, ông thấy quay cuồng xây xẩm khi nhìn thấy nhiều chiều của sự vật. Trong cái không gian nhiều chiều ấy có một luồng ánh sáng hướng dẫn ông, ông trực giác được ngay bản chất sự vật và hiểu rằng những hiểu biết của chúng ta thường là bất toàn. Ông hiểu rằng có những động lực thúc đẩy con người ta hành động thật kỳ cục, không thể giải thích được. Đôi khi ông lại thấy một quan điểm mới về một vấn đề mà ông không cố ý tìm cách giải quyết.
Ông ngồi trong nhà kho mà như bị thôi miên trong cảm giác này. Ông bắt đầu cử động và tự nhủ có thể do thần kinh ông bị xáo trộn và do vệt nắng chiếu qua cửa. Ông đứng dậy và thị giác của ông như đang nhìn theo một chiều kính mới, ông thấy một cái mũ dạ nằm dựa vào tường nhà kho, gồ lên một cách kỳ lạ. Ông lượm nón lên, vành nón có cài một cái lông chim tu hú, đúng là nón của Tom rồi. Chiếc mũ nặng lạ thường, suýt nữa ông đã tuột tay làm rơi nó, ông lần tay giữa hai lớp vải lót mũ, ông cảm nhận được những khấc phân cách đều nhau của một cọc tiền. Vậy là Tom đã nói láo, đã giấu tiền. Một cảm giác tức giận giống hệt như cơn tức giận khi ông nhìn thấy lưỡi đá trong tay Jack.
Hai tay bưng cái nón, ông nặng nề bước ra khỏi nhà kho, băng qua vườn vào một phòng nhỏ nơi Miles dùng làm văn phòng. Ông ngồi xuống bàn, dẹp gọn những giấy tờ và sổ sách của chủ nhà sang một bên. Ông chuỗi cọc tiền cong queo như một khúc rắn từ cái mũ ra. Nó đây, trước mặt ông, chồng tiền cong queo như một cái chuôi dao, nguyên nhân hất hòa giữa Jack và Tom. Những đồng tiền quá cổ, đã bị oxy hóa làm chúng phồng lên, chỉ còn nhìn thấy cái đầu của một Hoàng đế đúc nổi trên đó (không nhận ra là vị Hoàng đế nào) nhưng chắc chắn là một Hoàng đế La Mã. Nhìn những đồng tiền hư nát này, khó mà tin được lại là nguyên nhân anh em đánh nhau đến chí mạng.
Ngay lúc đó một cảm giác lạ tê rần chạy từ chân lên đầu ông, ông không thể nhúc nhích được nữa, dù là nếu căn phòng tự nhiên bốc lửa, ông cảm thấy lạnh, cảm thấy nhột nhạt như có kiến bò khắp người. Sau đó ông mới nhận ra ông đang cầm trong tay cái vật gở: từ lúc nhìn thấy nó ông đã ghê tởm. Cái cổ vật xui xẻo đến độ mỗi khi ai đào được cũng đều chuốc lấy đau khổ.
Ông ý thức rất rõ những cổ vật được đưa lên ánh sáng do những lưỡi cày, khi câu hay quăng chài dưới biển, bị rơi hay bị đánh giạt vào bờ lâu hàng thế kỷ. Những ai tìm thấy chúng đều bị tán gia bại sản. Ông nghĩ rằng nên liệng những thứ đó vào những nơi mà con cháu chúng ta trong tương lai không bắt gặp chúng. Cột đá vào chúng rồi liệng xuống biển, xuống ao đầm hay một giếng hoang chẳng hạn.
Ông cố chống lại cảm giác sợ hãi đến tê liệt, ông đã dẹp bỏ được nó nhanh gọn, ông đã vận dụng ý chí để tự chủ và trở về với thực tại. Ánh nắng chiều tràn ngập căn phòng, ông vẫn còn run nhưng cảm giác nhột nhạt như kiến bò khắp người đã dần dần hết. Ông thả rơi cọc tiền lên bàn. Đưa tay lên xoa cái trán đang rịn mồ hôi lạnh. Ông tự nhủ, vài phút nữa ông sẽ làm việc phải làm, ông từ từ đứng dậy...
Một ý tưởng hãi hùng xâm chiếm ông, ông dùng cả hai tay cầm và đếm cọc tiền. Ông đếm đi đếm lại 3 lần, trong thâm tâm vẫn hy vọng là mình đếm sai vì ông lại đang bối rối. Dù đếm theo cách nào chúng cũng là 30 đồng bạc chẵn, ông nhảy xa cái bàn, chân tay run lẩy bẩy, miệng lẩm bẩm:
- Ba mươi đồng bạc trắng... Đúng 30 đồng bạc Juda bán Chúa!